'एलिझाबेथ एकादशी' हा परेश मोकाशी दिग्दर्शित चित्रपट, तो पाहण्याआधी आणि पाहिल्यानंतर स्व:कडे आकर्षित करण्याच्या साध्या ग्रँव्हिटीच्या नियमामध्ये कमालीचा चपखल बसतो. खुद्द पंढपुरात फक्त चार दिवसांमध्ये घडणारी एक सरळ साधी गोष्ट. पण ती मांडताना दिग्दर्शकाने केलेले आजच्या सामाजिक, आर्थिक, राजकीय आणि बौध्दीक व्यवस्थेचे चित्रण केवळ लाजवाबच म्हणता येईल.
रूप-रंग, श्रीमंती, व्यवसाय या सर्वच पातळीवर आबाळं असलेला परंतु तरीही देव म्हणवला गेलेला असा विठ्ठल हा सामांन्याचे श्रध्दास्थान. तीच बाब सायकलची. त्यामुळे या दोघांना केंद्रस्थानी ठेवून हा चित्रपट तयार करण्यात आला आहे. प्रेक्षकांना मुर्ख न समजता त्यांच्या विचारक्षमतेला आव्हान देत, संवेदनशीलतेचा ठाव घेत आणि निखळ मनोरंजन करतानाही आजच्या सामाजिक प्रश्नांची मांडणी करत हा चित्रपट सुरू होतो आणि संपतो. परंतु, विशेष म्हणजे चित्रपटगृहातून बाहेर पडल्यावरही विचार करायला भाग पाडत राहतो.
पंढरपूर आणि कार्तिकी एकादशीच्या निमित्ताने येणारा उत्सव, लोकांची श्रध्दा, संत साहित्य, परंपरा, तेथील जनजीवन, राहणीमान, लोकांचे स्वभाव ह्या सर्व गोष्ठी चित्रपटात आहेतच. पण त्याचबरोबरीने शिक्षण (शिष्यवृत्ती परीक्षा), विज्ञान (न्यूटनला देव्हा-यात स्थान ), सरकारी कायदे , सेक्सच्या (उत्सवाच्या काळात चालणारा वेश्याव्यवसाय) पातळीवर टँबू मानल्या गेलेल्या गोष्टी दिग्दर्शकाने इतक्या सहजसुंदरपणे यामध्ये गुंफल्या आहेत त्याला तोड नाही. त्यामध्येही वैचारिक खाद्याची आस असलेल्यांना ते आणि केवळ मनोरंजन हवं असणा-यांना ते या चित्रपटातून एकाच वेळी पुरेपूर मिळतं हे विशेष.
आई-मुलं, सासू -सून आणि आजी-नातवंड यांच्यातील नातं खूप गोड पध्दतीनं यामध्ये दाखवण्यात आलंय. मुलांचे स्वभाव आणि मैत्री दाखवताना त्यामधील सहजता जपण्यात आली आहे. नवरा गेल्यावर स्वेटर तयार करून, जेवणं बनवून मुलांच्या शिक्षणासाठी चाललेली आईची दगदग, बँकेचे कर्ज फेडण्यासाठी पाच हजार जमवण्यासाठी चाललेली धडपड, घराच्या मालकिणीचा व्यवहारीपणा आणि चांगुलपणा, गावातील आणि गावाबाहेरून आलेल्या व्यक्तींच्या स्वभावातले बारकावे दिग्दर्शकाने इतक्या सहजपणे पकडले आहेत की ती मंडळी पडद्यावर अभिनय करतायत असे वाटतंच नाही.
चित्रपटातील संवाद ही सर्वात जमेची बाजू. ते लहान मुलांच्या तोंडी देतानाही उपदेशपर वाटणार नाहीत आणि त्यांनी केलेले विनोद सर्व वयोगटातील लोकांना आपलेसे वाटतील याची खबरदारी घेण्यात आली आहे. किर्तनांचा आणि गोष्टींचा केलेला वापर जबरदस्त. या चित्रपटातील एकमेव गाणं हे श्रवणीय तर आहेच पण त्याहीपलिकडे त्या गाण्यातून आजच्या समाजजीवनावर केलेलं टोकेरी भाष्य अफलातूनच म्हणावं लागेल. इग्लंडची राणी एलिझाबेथ ही बराच काळ टिकली. त्यामुळे 'एलिझाबेथ' म्हणजे 'टीकाऊ' आणि म्हणूनच सायकलचं नाव एलिझाबेथ. हे 'टीकाऊ'पणाचं लॉजिक अनेकअर्थांनी या सिनेमालाही तंतोतंत लागू पडतं.
चित्रपटाची कथा कशी पुढे सरकते हे पडद्यावर बघण्यात आणि संवाद पात्रांच्या तोंडून ऐकण्यात मजा आहे. त्यामुळे ते देण्याचा मोह मी टाळला आहे
